e-gorblog

Piratei buruz betidanik eta edonondik jaso dugun irudia mapak, altxorrak, egurrezko hankak eta antzeko topikoez baterik dago, eta haien bizitzak krudelkeriak, odolzaletasunak eta lapurreta-goseak gidatzen zituztela erakutsi zaigu. Baina norbaitek zerbait badaki haietaz Marcus Rediker da. Pittsburgh-eko Unibertsitatean irakasle da eta Atlantikoko Historian aditu, eta pirateriari buruzko liburu aunitz idatzitakoa da. Eta berak guztiz bestelako irudi bat aldarrikatzen du.

Izan ere, piratak sortu ziren garai batean non Ozeano Atlantikoan kapitalismorik basatiena zen nagusi: batetik, itsasontzietan klasismoa zen nagusi, ofizial aberats anker eta marinel guztiz zapaldu eta esplotatuekin; eta, bestetik, haietako askok esklabo kargamentua zeramaten, egoera are askoz okerragoetan. Eta ontzi piratak matxinatutako marinel eta esklaboek osatu zituzten. Kapitaina eta ofizialak denen artean aukeratzen zituzten, denek ongi jaten zuten eta harrapakina denen artean banatzen zuten, emakumezkoak ere parekidetasunez jarduten ziren, eta adindu eta elbarrituentzat elkar zaintza eta babes sistema zeukaten. Herri xehearen babesa zuten, baina historiara pasa den kontakizuna nobleziak, aberatsek eta jabego pribatuak egin dute... Baina egiatan, Rediker-en arabera, demokrazia, sozialismoa, genero-berdintasuna, kultura-aniztasuna, internazionalismoa eta gizarte-segurantza praktikatzen zituzten, hitz eta kontzeptu horiek existitzen ez zirenean ere! 

Rediker-en 2004ko Villains of All Nations: Atlantic Pirates in the Golden Age liburuan oinarrituta egin zuen Under the Banner of King Death - Pirates of the Atlantic komikia David Lester-ek 2023an, zuri beltzezko irudi gordin eta biolentoez ilustratuta, halakoa baitzen idealismoz betetako bizitza hura. Istorioa Piraten Urrezko Aroan, hau da, 1660-1730 tartean, zentratzen da; eta, zehazkiago, Afrikako Printzea ontzia hartu eta Gaueko deitu zuten pirata-taldean, John Gwin, Mary Reed eta Ruben Dekker-ek kapitaneatutakoa. Fikziozko istorioa da, baina egiazko pertsonaia eta ekintzetan inspiratua (Mary Read, John Rackham, Black Bart-en Bunce uhartearen hartzea...).

Orain, Farmazia Beltzak eta Ra-Ki elkarteak euskarara ekarri dute komikia, Herio anderearen trapupean - Atlantikoko piratak izenburua jarririk. Koldo Almandoz eta David Zapirain arduratu dira euskal edizioaz, David Zapirainek itzuli du eta Garbiñe Ubedak egin ditu maketazioa, diseinua eta errotulazioa. Komikia itzuli den zazpigarren hizkuntza da euskara, Rediker-ek euskarazko itzulpen honentzat berariaz egindako hitzaurrean dioenez. Ikusten duzuenez, komiki benetan interesgarri eta gomendagarria. A!, eta David Zapirainek itzulpenean Hertzainak, Benito Lertxundi eta Negu Gorriak-ei lekua ere egin die! ;-)

Ondarroako Luterl Kultur Taldeak 40 urtetik gora daramatza komikia sustatzen. Globho eta Globhito fanzineez gain, Globhosonda sortan Azken mohikanoak hemen gaude eta Euskoman bezalako albumak ateratzen dituzte. Hain zuzen ere, sorta honen 5. zenbaki gisa argitaratu dute Neure kasa komikia. Aitor Urkiola Brontxe marrazkilariak 2010 urtetik hona egindako 4 orritako 12 komiki labur biltzen dira bertan, zuri beltzean zein koloretan. Eta ia guztiak Galtzakomik, Ganorabako, Portugalete edota Rekalde-Ortzadar bezalako komiki lehiaketan aurkeztutakoak eta sari edota aipamenen bat irabazitakoak dira. Beraz, ez da nolanahiko bilduma!

1929an, baserri batean bakarrik bizi ziren ama-alabak era basatian hil dituzte. 1973an, baserri hura erre dela-eta, alabaren lagun izandako Rosaritori garai hartakoak gogora datozkio, eta bere alaba Karmeni esaten hasten zaio hilketako kontuak, aurreko istorioak, ondoko ikerketakoak eta baita urte asko geroago jakindakoak ere...

Hori da Ibai eta Eneko Iztueta Azurmendi anaiek idatzitako Kontua eta zikina - Euskal pop noir bat komikian kontatzen zaiguna. Benetako hilketa batean oinarrituta egonik, egiatan gertatu ziren kontuak daude, eta egiletzaz eta arrazoiaz kontatzen dutena ahoz aho pasatuta gaur arte herriaren memorian dagoen azalpenean oinarritzen da.

Baina izenburuak kontrakoa iradoki arren, komiki hau nobela beltz moderno bat baino gehiago da, ederto erretratatzen baitute Euskal Herriko XX. mende ia osoa, frankismoaren amaiera arte edo: baserriko bizitza, hirikoa...; nekazariak, neskameak, jauntxoak, poliziak, apaizak, emakume zigarrogileak, soldaduak...; euskal pizkundea, gerra, frankismoa... Guztia polito harilkatutako flashback-en bidez eta hizkuntza bizia erabiliz.

Aritz Vieites-ek egin ditu marrazkiak, kolore ezberdinak baliatuta garai ezberdinetarako, odolarentzako... Eta Txalaparta etxeak argitaratu du.

Israelgo estatua Gazan (eta Palestina osoan) egiten ari den genozidioa ez da atzo goizekoa, bere sorreratik eta are lehenagotik ere aurrera daraman politikaren parte baizik. Horren erakusgarri Joe Saccoren komikirik onenetakoa den Gazako oin-oharrak honetan kontatzen dena: 1956an, Egiptoren aurka hasitako Sinaiko Gerraren testuinguruan, Gazako Rafah eta Khan Yunis hirietan eta errefuxiatuen kanpamenduetan egindako sarraskia, non bi egunetan ia 400 gazatar hil zituzten. Kazetaritza lan ikaragarria egiten du Saccok komikian, eta errealismo grafiko mingarriz ilustratu. Eta txalotzekoa da baita ere Astiberri argitaletxea egiten ari den lana, azken hiru urteotan Palestinari buruzko Saccoren hiru komiki handi euskaratuz (aurrez Palestina eta Gerra Gazan atera ditu; hirurak Julen Gabiriak itzuli ditu), han gertatzen ari dena ahaztu ez dezagun.

Euskal Herrian izandako sorgin-ehizen inguruan ari garelarik, denoi gogora datozkigu 1610 inguruan Lapurdin eta Zugarramurdi inguruan izan ziren sorginkeria auziak. Izan ere, komikietan ere irudikatu izan dira berriki samar: hor ditugu Asiskoren Sugarren mende edota Miren Mindegia eta Adur Larrearen Maria Zugarramurdikoa eta sorginduak izan ziren emakumeak. Alabaina, lehenago ere izan ziren sorgin-ehizak gurean, hainbat garai eta tokitan. Eta horietako lehenengoa 1525 urtean izan zen, Iruñean eta Pirinioetan, Nafarroako Erresumaren konkista amaitu berritan eta, zalantzarik gabe, hura errematatzeko.

Bada, sorgin-ehiza hartaz bost mende bete direnean, Nabarraldek haren inguruko komikia egin du, eta izenburua Graxi Adot eman dio. Izan ere, haren lehenengo biktimetako bat izan zen Auritz herriko izen bereko emakumearengan zentratu baitute istorioa Arantzazu Amezaga gidoilariak eta Odei Dabringhaus marrazkilariak. Euskal Herriaren zapalkuntzaren historia ezkutarazia ezagutzeko beste komiki-pieza bat.

Urtebete geroago, Astiberrik Alice Osemanen Heartstopper sailarrakastatsuaren hirugarren eta laugarren komikiak ere euskaratu ditu. Honekin sailaren euskarazko komikiek ia harrapatu dute jatorrizko bertsioa, momentuz bost liburu dituena. Egileak esan du hurrengo urtean amaiera emango diola seigarren komikiarekin eta telesailaren hiru denboraldiak borobilduko dituen filmarekin, Oseman berak zuzenduko duena. Komiki berri hauetatik hirugarrenak Urrats handi bat du izenburua, eta bertan Nick eta Charlie elkarrekin dabiltza eta oso pozik, baina beraien artekoa jendeari kontatzea ez zaie horren erraza egiten... eta gainera Parisera doaz astebetez lagunekin! Laugarrenak Esan gabe doa du izenburua, eta ez dizuegu kontatuko zertaz doan, aurrekoa ez izorratzeko! ;-)

Sua argitaletxea, Mendi Film festibalarekin batera, euskal mendizaletasunaren historiako lorpen eta pertsonarik esanguratsuenen inguruko komikiak argitaratzen ari da azken urteotan, Ramon Olasagastiren gidoiekin eta César Llagunoren marrazkiekin. Orain artean Everest-erako lehen euskal espedizioa, Iñurrategi anaiak eta Andres Espinosari buruzkoak atera zituzten. Bada, oraingoan beste euskal mendizale handi bati buruzkoa egin dute, handienetakoa zalantzarik gabe: munduan 14 zortzimilakoak igo zituen lehenengo emakumea den Edurne Pasabani buruzkoa hain zuzen ere. Edurne komikian, berarekin batera, elurra ere izango da ardatz eta protagonista, bere izenari eta bizitzari estu lotuta baitago.

Bertsolari aldizkariak azken urteotan komikiak argitaratzea ohikoa bilakatu da. Hala ikusi ditugu Nork, Nori, Arditutakoak edo 2021ean Beñat eta Unai Gaztelumendiren Bidea da borroka. Bada, orain azken horren jarraipena atera dute 140. zenbakitzat: Azken afaria.

Bidea da borrokan Gaztelumendi anaiek, Martin Artola bertsolariaren finalerako bidea aitzakia hartuta, beraien belaunaldiko euskal giroko gazteen kontuen inguruan hausnartu zuten: lehenagoko garaien borroka eta epikara berandu heldu eta galdu izana, aurreko belaunaldiei ez huts egiteko presioa, bazterrean utzitako lagunak, prekarietatea, gizonezkoen pribilegioak... Oraingoan, Martin gailurrera iritsi ondorengo erorialdi betean dago, eta lagunekin egiten duen afari batean ateratzen diren gaiek ematen diete egileei aitzakia 40en inguruan daudenen kontuez hitz egiteko: gurasotasun( behartu)az, burgesteaz, kanperrez, geopolitikaz, ekologiaz, bakardadeaz, komunitateaz... eta, esango nuke, batez ere laguntasunaz.

Horretaz guztiaz hitz egiteko pertsonaia (asko aurreko komikian ezagututakoak), bertso eta irudi ederto eginak eta istorio ongi harilkatua baliatzen dituzte, komiki atsegin eta aldi berean sakona osotuz.

Asterixen abenturen jatorrizko sortzaile eta egile René Goscinny eta Albert Uderzo duela urte dezente hilik egon arren, galiar heroiaren abenturek Salvat/Bruño etxearen eta beste egile batzuen eskutik aurrera jarraitzen dute, eta Idefix txakurtxoaren haurrentzako spin-offa ere hasi zuten. Bada, 2025ean Asterixen frankiziako hiru komiki berrik ikusi dute argia.

Alde batetik, Obelixen txakur txiki Idefixengan zentratutako Idefix eta menderakaitzak sailak (zeinak ETB3n eta Makusin animazioko seriea ere baduen) seigarren zenbakia kaleratu zen otsailean, Basoa argitan, Matthieu Choquet, Cédric Bacconnier eta Olivier Jean-Marieren gidoiarekin eta Jean Bastideren marrazkiekin; eta zazpigarrena urrian atera zen, Lutezian barrena, Lison d'Andréa, Philippe Clerc eta Olivier Serranoren gidoiekin eta Philippe Fenechen marrazkiekin.

Bestetik, Asterixen album berri bat ere atera zen urrian, Asterix Lusitanian. Zazpigarrena da Goscinny eta Uderzorik gabe egiten dutena, eta bigarrena Uderzoren aholkularitzarik gabe. Bigarrena da baita ere egile talde berak egiten duena: Fabcaro da gidoilaria eta Didier Conrad marrazkilaria (honek marraztu ditu Uderzo ondorengo zazpiak). Oraingo honetan Lusitaniara joan beharko dute, gaur egungo Portugalera. Jainkoen Egoitza abenturan ezagutu zuten esklabo ohi bat iritsi da galiar menderaezinen herrira, Asterix eta Obelixen (eta, jakina, edabe magikoaren efektu ahaltsuen) laguntzaren bila... Abentura berri bat hasi da gure lagunentzat!

Maddalen Arzallusek itzuli ditu Asterixena eta Idefixen seigarrena, eta Usua Lasak Idefixen zazpigarrena.

Kattin-Txiki Oiartzungo elkarteak herriko memoria historikoaren alde lan egiten du, Gerra Zibila eta diktadura frankista garaian egindako izugarrikerien egia ezagutaraztea eta hurrengo belaunaldiei transmititzea helburu. Lekukotasun ugari jaso dituzte, bi liburu argitaratu, lau ikus-entzunezko ekoitzi, zenbait lagunen hezurkiak berreskuratu, panelak jarri, erakusketak antolatu, omenaldiak egin... Eta orain, gazteengana iristeko asmoz, komikiaren bideari ere heldu diote.

Egin asmo duten sail baten lehen zenbakia da orain atera duten 1936 - Udatik negura komikia. Bertan gerraren lehen egunetan faxistak Oiartzunera sartu zirenekoaren berri ematen dute. Jon Gaztelumendi elkartekideak egin du gidoia, Kepa Etxeberriak marrazkiak eta Zigor Garrok koloreak.