e-gorblog

2022a, aurreko artikuluan esan nuen bezala, inoizkorik oparoena izan da euskarazko komikigintzan, aurreko urteetako kopurua ia bikoizteraino. Hainbeste non, azken urteotan jada nahikoa zaila egiten bazitzaidan blog honetan nobedade guztien berri ematea, iaz guztiz ezinezkoa egin zitzaidan. Otsaila amaiera bitarte aritu izan naiz ahal nuen neurrian nobedade esanguratsuenen berri artikulu baten bidez ematen, eta oraindik 20ren bat geratzen zitzaizkidan. Eta ez du zentzurik astean behin edo birritan iazkoen berri ematen jarraitzeak, hilabete asko beharko bainituzke oraindik eta aurtengoak pilatzen joango litzaizkidakeelako... Baina beste horien guztien berri ez ematerik ere ez nuen nahi, beraz gutxienez artikulu batean eta labur-labur komentatzea pentsatu dut. Hona:

• Berriro jaio (Mugarik Gabe). Gidoia: Elizabeth Casillas. Marrazkiak: Josune Urrutia.
• Superpatata: Nahaspila kosmikoa 1 - Bare erregearen itzulera (Bang Ediciones / Mamut Comics). Gidoia eta marrazkiak: Artur Laperla.
• Bat gehiago gara (Txalaparta). Gidoia eta marrazkiak: Leire Salaberria Urdanpilleta.
• Amaiur 1522 (Gaztelu Elkartea/ Herrima / Gure Berriak / Erroa). Gidoia eta marrazkiak: Asisko.
• Biga 4 - Biga endreda-makila (Astiberri, Txikiberri bilduma). Gidoia: Romain Pujol. Marrazkiak: Vincent Caut.
• Holakoak dira gure hilekoak (Txalaparta). Gidoia eta marrazkiak: Carolina de Prada EsCarolota.
• Irri egin (Astiberri, Txikiberri bilduma). Gidoia eta marrazkiak: Raina Telgemeier.
• Zuhaitzen balioa (Sauré). Gidoia: Susana Domínguez Lerena. Marrazkiak: Daniel Rodríguez Redondo.
• 100 urte musika egiten (Bilboko Orkestra Sinfonikoa). Gidoia: Kike Infame (Luis Javier Pérezen testuetan oinarrituta). Marrazkiak: Kike Infame.
• Desberdinen Kluba (Ttarttalo). Gidoia eta marrazkiak: Cati Baur.
• Ongi etorri Kokoloara (Ttarttalo). Gidoia: Pauline Pinson / Ivan Rabbiosi / Dewi Noiry. Marrazkiak: Dewi Noiry.
• Guruyi, Yogaren inguruan abentura bat (Denon Artean Cenlit). Gidoia: Jon Lorente. Marrazkiak: Maite Rosende.
• Memet (A fin de cuentos). Gidoia: Isabella Cieli. Marrazkiak: Noémí Marsily.
• Aurpegrafiak (Zortziko). Gidoia eta marrazkiak: Iñaki Martiarena Mattin.
• Garena Gara - LBT emakumeen eta pertsona ez bitarren komiki transozeanikoak (Gehitu / Mugen Gainetik). Gidoia eta marrazkiak: Teresa Castro / Leslie Xamara / Andrea Conde Elkano / Dani CyC / Chris G. Represa / Mamen Moreu Bibibián / ReyRey / Eider Santos / Lola Verónica Vasquez.
• Zure esku ere badago (Gasteizko Udala, digitalean). Gidoia: EMAIZE Sexologia Zentroa. Marrazkiak: Angel Mª Remírez de Ganuza.
• Irabazi arte (EITB, app-ean). Gidoia: Nerea Loiola. Marrazkiak: Aitziber Alonso.
• Artxipelagoa (EITB,a pp-ean). Gidoia: Xabier Etxeberria Garro eta Martin Etxeberria Garro. Marrazkiak: Alex Sanvi.
• Txakomic, txakolinaren inguruko 7 komiki labur (Bizkaiko Txakolinak / Mendibile Jauregia / Jata-Ondo Landa Garapenerako Elkartea, digitalean). Gidoia: Mikel Begoña. Marrazkiak: Higinia Garay / Pedro J. Colombo / Aintzane Landa / Iñaket / Adur Larrea / Asier Iturralde / Josune Urrutia Asua / Raquel Alzate.

Bi hitzetan: I-KARAGARRIA!!! 2022 urtea izan da Komikipediak erregistroa gordetzen duenetik (hau da, 2000tik) euskarazko komikigintzan izan den urterik onena, baina ausartuko naiz esatera 80ko hamarkadako urrezko urteetan ere ez zela iazkoa bezalakorik izan.

Argitaratu diren euskarazko komikien kopuruari dagokionez, sarrera ilustratzen duen grafikoak dena adierazten du (klik egin daiteke handiago ikusteko). Mende honetan etengabekoa izan da goranzko joera: salbuespen puntual eta txikiekin, lehenengo hamarkadan 10 komikitik behera ateratzen ziren, bigarren hamarkadaren lehen erdian 10en kopurua gainditu eta azkenerako 20tik gorako kopuruan egonkortu zen, eta azken bost urteotan 30 baino gehiago izan dira. Bada, 2022an 67 komiki izan dira, aurreko urteko kopurua ia bikoiztuz! Gainera, sorkuntza propioaren eta kanpoko lanen itzulpenen banaketari dagokionez, biek egin dute gora maila berean, proportzioa praktikamente mantenduz.

Kopuruan izan den igoera hori, gainera, ez da inondik inora kalitatearen kaltetan izan, obra on eta oso onen proportzioa aurreko bera izan dela esan dezakegu, eta lan bikainak izan ditugu iaz ere: Amaiur! Libera State, Natasha, Orreagako kronikak 2 - Munjoie!, Utzi azalari, Lurbinttoko ohoinak, Ni ez naiz Mikel Laboa, Subnormala, Iratxo txikia eta shatranj partida, Inoiz ez 2 - E eguna, No sleep till Shengal, Maus... batzuk soilik aipatzearren.

Bestalde, mugarriak izan diren zenbait gauza gertatu dira. Horietako bat da Maus euskaraz atera izana. Mundu mailan zalantzarik gabe komikirik onenetako eta prestigiotsuenetakoa den hau, Pulitzer saria irabazitakoa, euskaraz izatea gauza handia da, beti aldarrikatu dugu jada klasikoak diren honen moduko komiki guztiak euskaratu beharko genituzkeela. Eta bestea: manga edo komiki japoniarra, gazteen artean horren arrakastatsua dena eta, beraz, euskaraz izatea lehentasunezkoa eta estrategikoa dena, azkenean eta lehenbizikoz euskaratu da. Eta ez da gauza puntuala izan, ez baita bakarra atera, hiru baizik, eta 2023an eskukada parea izango omen dugu gutxienez.

Aipatzekoa da baita ere emakumezko egileen igoera esanguratsua. Joera aurreko urteetatik bazetorren ere, aurten mantendu egin da eta beste koska bat egin du gora. Komikien egiletza osoa kontuan izanda (hau da, autore ezberdinen artean proportzionalki banatuta), 67 komiki horitako 19 egin dituzte emakumezkoek (% 28) eta 26tan izan dute parte hartzeren bat (% 39). Itzulpenak lagata bertako produkzioa soilik kontuan hartuta, zenbakiak are hobexeagoak dira, % 30 eta %44. Eta ez da gutxi proportzioa aurreko urteekin konparatuta mantendu ez ezik zerbait igotzea, kontuan izanik kopuruan izan den igoera handia.

Azkenik, ezin aipatu gabe utzi kanpoko argitaletxeen euskararako itzulpenek izan duten igoera. Beti izan da gauza oso puntuala, gero azken hamarkadan Asterixen urteroko bat edo bi ateratzen aritu da Salvat, eta 2019tik Tintinen bat edo bi urtean (Zephyrum/Trilita-ren eskutik) eta Superpatataren komikiak (Bang-en eskutik) izan ditugu. Bada, aurten 9 lan atera dituzte kanpoko etxeek. 2019an izan ziren hori baino gehiago, baina Superpatataren 9 zenbaki atera zirelako. Aurten 6 argitaletxe ezberdinek atera dituzte gauzak euskaraz, aipatutakoei Panini, Hachette eta Ooso batu zaiela. Zalantzarik ez dago kanpoko argitaletxe hauek euskarazko komikigintzako azken urteotako loraldiak bultzatuta animatu direla probatzera, ea jarraitzen duten!

Urtea gozamen hutsa izan da komikizaleontzat (ez hainbeste gure poltsikoentzat). Mantendu dadila, edo, eskatzen hasita, gorantz jarrai dezala, garrantzitsua baita euskararen normalizaziorako komikietan ere presentzia izatea.

Azken urteotan Ikaselkar argitaletxeak zientzialarien bizitzari buruzko komikiak argitaratzen ditu, denak Jordi Bayarrik eginak. Marie Curie, Newton, Galileo, Darwin, Aristoteles, Hipatia, Ada Lovelace eta Einstein-en ondoren, oraingoan Mary Anning-i buruzkoa egin dute, lehen emakume paleontologoari buruzkoa: Mary Anning - Herensuge-ehiztaria. Gaztetxoenek eta helduek ere zientziaren historia komikiak irakurriz eta gozatuz ikasten jarraitzeko bidean beste ale bat.

Beti da berri ona Euskal Herriaz kanpoko argitaletxeek komikiak euskaraz ere argitaratzen hasi izana eta, zorionez, azken aldian gero eta gehiago gertatzen ari da. Hachette erraldoia da horietako bat, iazko urtearen amaieran Ahizpak izeneko komiki saila, gaztelaniaz eta katalanez gain (ez galegoz, hala ere), euskaraz ere ateratzen hasi zena. Sail horretako lehen bi komikiak (Ahizpak 1 - Ezinbestean, ahizpak eta Ahizpak 2 - Gure estiloan) atera ditu euskaraz momentuz.

Christophe Cazenove-ren gidoia eta William-en irudiak dituen umorezko komiki-sail honek bi ahizpa, Wendy nerabea eta Marine neskatoa, ditu protagonista. Sail horretan oinarritutako marrazki bizidunetako seriea ETB3-n ematen dute, beraz, horren zaleentzat aukera bikaina da ahizpon abenturak komiki formatuan ere gozatzeko.

Komikigile ezaguna da Álvaro Ortiz, lan ezagun eta onen egilea (Cenizas, Murderabilia...) eta sari ugari irabazitakoa. Azken urteetan konfinamenduan zehar egin eta lehenbizikoz atalka sare sozialetan argitaratutako bi parodiek, El murciélago sale a por birras eta Prdro y Maili, sona eman diote komikizaleen mundutik harago.

Bada, berriki Astiberri etxearen haurrentzako Txikiberri zigiluaren barruan, txikienei zuzendutako Iratxo txikia eta Shatranj partida komikia egin du Ortizek. Baina ez erratu, komikia ez da haurrentzat soilik, edozeinek gozatu dezake sultanaren alaba Amina, merkatari txiro baten seme Ahmed eta iratxo txiki Ayuk Shatranj partida baten kontura sultana harri bihurtu ondoren sortutako nahaspila konpontzen biziko dituzten abenturekin. Istorio polita, gauza asko gertatzen direna, umorez kontatua, marrazki samurrez eta kolore alai goxoz hornitua, zer gehiago behar da?

Inoiz galdetu al diozu zure buruari zer egiten zuen Idefix txakurrak Galiako itzulian albumean Lutezian (Parisen) zeudela, Obelixi betirako batu zitzaion arte? (Bai, Idefix ez da betidanik Asterixen abenturetan egon, 5. album horretan agertu zen lehenbizikoz). Bada, hori kontatzen da gaur bertan euskaraz argitaratu den Idefix eta menderakaitzak 1 - Latinari zaunka! komikian, sail baten lehena izateko itxura duena. Hau dio sarreran: "K.A. 52. urtean gaude. Erromatarrek Lutezia osoa armaz hartuta daukate. Osoa? Ez! Idefix buru duela, Luteziako animalia menderakaitzen banda batek oraindik ere burua makurtu gabe eusten die indarrez sartu nahi dutenei. Eta bizimodua ez da batere erosoa Lutezia erromatartu nahi duten Labienus jenerala eta haren txakur taldearentzat." Asterixen abenturak hasi baino bi urte lehenago gertatzen dira hauek, beraz, prekuela-edo kontsidera daiteke. Iaz beste hizkuntzetan atera zen, eta poztekoa da orain euskaraz ere ateratzea. Gidoia Matthieu Choquet, Yves Coulon eta Jérôme Erbin-ek egin dute eta irudiak Philippe Fenech eta Jean Bastide-renak dira.

Horrez gain, 2010eko hamarkadaren hasieran hasitako komiki klasikoak jatorrizko kronologian berrargitaratzearekin jarraitzen dute, eta iaz 20. eta 21.ari tokatu zitzaien, Asterix Korsikan eta Zesarren oparia hurrenez hurren. Zer esan hauei buruz... Goscinny eta Uderzo beraien jeinutasunaren gailurrean.

Azkenik, Asterixen hamabi probaken bertsio berrituaren argitaratzearen berri ere eman behar dizuegu. Ez da komiki-komikia, izen bereko film animatuko istorioa kontatzen duen liburu ilustratua baizik, baina pelikula Uderzo eta Goscinnyk zuzendutakoa eta oso barregarria da, une gogoangarri askorekin.

XVI. mendean Espainiak Asiaraino nabigatzeko modua bazuen Amerikatik zehar, baina ez zuen lortzen Ozeano Baretik zehar berriz bueltan Ameriketara itzultzerik. Felipe II.ak garai hartan nautika eta kosmografian parerik ez zuen Andres Urdaneta fraideari egin zion itzulbidea aurkitzeko enkargua, eta honek Miguel Lopez Legazpi almirantearekin ekin zion bidai hari...

Gipuzkoako Foru Aldundiak, bi gipuzkoar ilustreon historia ezagutarazteko asmoz, komikia egitea enkargatu die egile talde bati, eta hala sortu da Legazpi eta Urdaneta itzulbide bila komikia, Cascaborra Ediciones etxeak atera duena. Alber Vázquezena da gidoia, Iñaki Holgadorena storyboard-a, Pc. DelaFuenterenak irudiak eta Ángel Gómez Espinosarena kolorea.

XII. mendean, Nafarroako Erresumak egungo Gipuzkoa, Bizkaia eta Arabaren zati handiena eta Errioxaren zati bat barne hartzen zituen. Baina Gaztela eta Aragoik Nafarroa hartu nahi zutenez, mendean zehar diplomazia eta gerra aldiak tartekatu ziren, eta amaierarako Nafarroak galduak zituen Gaztelaren mesedetan Errioxa eta Bizkaia eta Arabako zati bat. Rikardo Lehoibihotzaren bitartekaritzaz bakea hitzartu zuten (bere emaztea Nafarroako errege Antso VII.a Azkarraren arreba Berengela zen eta bere arreba Gaztelako Errege Alfontso VIII.aren emazte Leonor Plantagenet), zazpi urtez iraun zuena. Baina 1199an Rikardo hil zenean, Gaztelak Nafarroako mendebaldearen konkistari berrekin zion, Nova Victoriatik (Gasteiztik) hasita...

Martin Ttipia Kultur Elkarteak sustatu du gure historiaren atal hau kontatzen duen komikia egitea, Fernando Sánchezek egin du gidoia eta Aritz Ibarrak marrazkiak, eta Nabarraldek argitaratu du. Beti diogun bezala, hain ezezaguna zaigun Euskal Herriko historiaz gehiago jakiteko parada ederra ematen digute komiki historikoek, eta Gasteiz 1200 - Defentsa amaigabea honek ere ekarpen beharrezkoa egiten du bide horretan.

Frantziako anderea ahozko tradiziotik jasotako euskal balada ezaguna da, hainbat bertsio dituena, horien artean ezagunenetakoa ziurrenik Hiru Truku musika taldeak egindakoa izanik, justu horregatik. Balada horretan kontatzen den istorio tragikoan, Frantziako erreginaren dama bat eta Bizkaiko aiton-seme bat maitemindu egiten dira eta ezkon-hitza ematen diote elkarri, baina etxera itzultzean mutilaren amak hori gustuko izan ez eta semeari agintzen dio dama bertara ezkontzera datorrela bidean atera eta hiltzeko...

Istorio hori komikira ekarrita argitaratu du orain Bizkaiko argitaletxe El Gallo de Orok, Frantziako dama izenburuarekin. Álvaro Rabellik egin du gidoia eta José Carlos Torrek marrazkiak.

Ataramiñek, euskal errepresaliatu politikoen sorkuntza lana sustatu eta zabaltzeko helburua duen elkarteak, presoek idatzitako zenbait komiki argitaratu zituen aurreko hamarkadaren lehen erdian: Mikel Orbegozoren Preso nago (2010), Preso nago 2 (2013) eta Ilargiraino! (2015) eta Borxa Urberuagaren Espetxetik at (2011). Bada, hamarkada hau estreinatzeko, Gartxoten Barruan argitaratu zuen iazko azken hilean.

Presondegiko bizitzaren istorioak kontatzen dira bertan, gordintasunez baina, ahal den neurrian, goxotasunez eta umorez ere bai. Gartxot ezizenez sinatzen duen egilearen pean 2000ko hamarkadan Frantziako espetxeetan egondako preso bat dago. Eta komikiak bere esperientzia pertsonaleko kontu batzuk badakartza ere, beste kide batzuei gertatutakoak edo haiei entzundakoak ere badaude, kartzelako bizitzaren kontakizun kolektiboa osatuz.