Markos Zapiain

Frantzian badute joera ez dagozkien merituekin gozatzeko eta laudatzeko beren burua. Adibidez, laikotasunaren txapeldun unibertsal agertu nahi izaten dute, mundua laikotasunaren faroarekin argitu duen aitzindari iraultzaile gisa, baina lehenago ezarri zen laikotasuna Mexikon Frantzian baino, eta laikotasunaren aldeko filosofia mamitsu bat lehenago sortu zuen Spinozak edozein frantsesek baino. Gainera, laikotasun frantsesak kutsu jakobino zentralista izan du, eta gaur egun ere halaxe jarraitzen du. Eta laikotasunari dagokionez, beste hainbat kontutan bezala, Frantziari kopiatzen ahalegindu baino ez du egiten Espainiak. Ordea, XVII. menderako erakutsi zuten Spinozak eta bere lagunek laikotasunak ez duela zertan zentralista izan. Antolaera politiko federalistari lotu zioten Herbeheretan laikotasuna. 

Halatan, ulergarria da Euskal Herrian laikotasunaren ideiari usain txarra sumatzea: eskola laikoa behar bezala ezartzeko ezinbesteko baldintzatzat baitzuten Parisen euskara desagerraraztea. XIX. mendearen bukaeran eta XX.aren hasieran, batera gertatu ziren Iparraldean eskola laikoaren hedatzea eta euskara ezabatzeko enegarren egitasmoa. 1882an inposatu zuen Jules Ferry hezkuntza ministroak eskola orotan frantsesa. Iparraldeko hainbat eskola, eskolaurre eta ospitaleri ematen dio izena gaur egun Jules Ferry laikotasun frantsesaren heroiak.

Idatzi zuen badaudela goi mailako arrazak —hala nola frantsesak eta alemanak—, erdi mailakoak —asiarrak—, eta behe mailakoak —afrikarrak, beltzak. Goi mailako arrazen betebehar etiko-politikoa behe mailakoak zibilizazioan sarraraztea da, bortxaz bada ere. Ideia horietan oinarrituta, Frantziak Aljeria kolonizatu zuen, populazioaren herena baino gehiago hilik. Eta ideia horiek ez ziren Aristotelesek esklabotza naturaltzat hartzera eraman zutenak bezain normalak eta hedatuak Ferryren Frantzian. Esaterako, gogor borrokatu zituen Clemenceau batek. 

Jules Ferry barne duen tradizioak bultzatuta dira gaur egungo laikotasunaren aldezle ezagunenak gure inguruan —hala nola Henri Peña-Ruiz Frantzian edo Fernando Savater Espainian— hizkuntza bakarra hauspotzearen eta ezartzearen aldekoak. Henri Peña-Ruizek, esaterako, kritika arin batzuk egin dizkio kolonialismo frantsesa oinarritu zuen ideologia laizistari, baina ez du deus ere esan laikotasunaren izenean Frantzia barruan hizkuntzak suntsitu dituen politikaren aurka. Eskola bakar doakoa Frantziako ume guztientzat, oso ideia ona da; baina inongo zalantzarik edo eztabaidarik gabe onartzea frantses hutsez eta tokian tokiko hizkuntzak deuseztaturik behar duela, ez da hain ideia ona. 

Fernando Savaterrek ere etengabe laudatzen du "el español, la lengua común". Baita Ameriketan ere, espainolez mintzo zirenek hango hizkuntzak borratu zituzten herrietan. Hor ez da ahalke historikoa falta? Esterminioaren ondorioz hitz egin dezakezu jende orok ulertzeko moduan, eta primeran datorkizu, bejondeizula; baina ez ezazu esterminioa ahaztu; eta, esterminioaz aprobetxatzeko orduan, lotsatu apur bat bederen.

Espantagarria da historia: urte gutxiren buruan bihurtzen du esterminioa irabazleentzat txit praktiko, esterminiotik txiripaz bizirik ateratako koitaduak ere berehala jartzen ditu hizketan "en nuestra hermosa lengua común". Eta Savater izan da gurean laikotasuna ganora handienaz aldeztu duen pentsalari erdalduna. Baina uste du jendarte laikoaren aldeko borrokak ezinbestez behar duela abertzaletasunaren kontrakoa ere; Savaterren hitzetan, “nazionalismoen sektarismo identitarioaren aurkakoa”. Europako estaturik laikoena delako da Savaterrentzat Frantzia Europako estaturik unitarioena. Mira por dónde autobiografian dioenez, behin batean, Filosofiako fakultateko eztabaida batean, Txillardegi, “que siempre me había parecido una persona bastante amable y educada, se empeñaba en hacer todas sus intervenciones en euskera”. Ez dago mediku euskaldun onik, ez datoz bat euskaraz mintzatzea eta heziera ona.

Laikotasunaren aldeko artikulu sendoak idatzia zen ordurako Txillardegi, baina baita euskaldunak —eleanitzak barne— gizarteko praktikan euskaldun elebakar gisa funtzionatzearen aldekoak ere, berehala egingo baitu bestela euskararenak, eta horrenbestez Euskal Herriarenak.     

Ederra da laikotasuna euskaraz ere defendatzeko tradizioa: Txillardegiz gain, hor dauzkagu Jean Etxepare, Emilio Lopez Adan, Tere Maldonado, Iratxe Momoitio… Erakutsi dute “euskal laikotasuna” ez dela oximorona, euskal laikotasunak ez duela ezinbestez espainola edo frantsesa izan behar, bateragarria dela laikotasuna aldeztea eta Euskal Herria Espainiako eta Frantziako batasun mesianikoetan urtu nahi ez izatea.

Manzanasen karrikakidearen ahizpa bati “Izeba Juanita” deitzen genion iloba euskaldunok, eta “la tieta edo la yaya Jone” katalanek. Bartzelonako errepublikar batekin ezkondu baitzen eta hara joan ziren bizitzera.

Gerra piztu baino urte gutxi batzuk lehenago arte, lekaimeak ziren Irungo ospitaleko erizainak oro. Izeba izan zen lehenbiziko erizain laikoa. Esklusibotasun hori galtzea ez zitzaien mojei bat ere gustatu, eta jazarri zuten, batez ere buruak, arduradunak. David Hume bezain patxadatsua zen ordea izeba, eta lasai hartu zuen jazarpena. Are gehiago sutzen zituen horrek mojak.

Gerra heldu zelarik, jendea Hondarribitik Hendaiara batelez pasatzen ibili zen izeba. Bera ere Poitiersera eraman zuten, gero Castelnoura. Izebaren neba, osaba Pepe, komunista kementsua, makian zebilen nazien kontra, izebarekin ezkonduko zen osaba Josep Maria katalanarekin batera, frantziar gehienak lasaixeago zeuden bitartean, antisemita kolaboak baitziren asko eta asko. Osaba Peperen bitartez ezagutu zuten elkar izebak eta osabak. Sitgesen ibili zen gero izeba erizain. Eta, gerra amaitutakoan, Bartzelonan jarri ziren bizitzen.

Behin batean, 50eko hamarraldian, izeba Irunera itzuli zen, senideak ikustera. Zabaltza plazan -orduan Plaza de España-, moja erizainen arduradunarekin gurutzatu zen. Begizkoa bota ziola iruditu zitzaion, behako makur gorrotoz betea. Ez zitzaion ahaztu.

Eta handik 50 urtera, Generalitateak Salamancako paperak berreskuratu zituenean, jakinarazi zioten fitxatuta egon zela, bere aurkako salaketa jarri baitzuten Irunen, salaketa anonimoa. Irunera itzultzeko debekua hautsi omen zuen, izebak jakin ere ez zekien arren debeku hori ezarri ziotela. Datagatik, garbi ikusi zuen salaketa behako gaizto hura bota zion erizain lekaimeen buruak jarri ziola.

Biografia batzuek fededunak berdin txintxoak eta fedegabeak berdin gaiztoak banaketa ikusarazten dute; beste batzuek, kontrakoa. Baina gehienetan konplikazioa da gailen, ñabarduren baliatzea ezinbesteko egiten duen konplikazioa. Gure bizitzetan, adibidez, garrantzi handia izan zuten moja frankista higuingarri haiek; baina are handiagoa gure izeba serorak, izengoitiz "Klutta". Eta txit maitagarria zen.

Las Eretaseko arkeologia museoan badago Errensa jainkosari eskainiriko aldare famatu bat, Larragan aurkitua. Baina badago halaber Berbintzanako Calixtínek traktorean luzaro eramandako harri bat, latinezko inskripzioekin. Eminentzia bat zen Berbintzanan Calixtín, traktorean atzera eta aurrera beti. Pisua handituta goldea lurrean sakonkiago sar zedin zerabilen Calixtínek harria, ildoa hobeto zehazteko.

“Eretas” horrek “era txikiak” esan nahi du, “larretxoak”. “Calle Las Eras” “Larrain kalea” da Berbintzanan (Sartagudan bezala). Biltegia zeukan Calixtínek museoaren ondoan. 90eko urteetan alabak generamatzan biltegiko burdinazko atera iluntzean, atean jarri eta berehala baitzetozkigun antzarak, ahateak, zakurrak eta Calixtínek han zeuzkan gainerako animalia zaratatsuak, alaben harridura eta poza piztuz. Ematen zuen antzarek beren burua zakurtzat zutela; zaunka egiten zuten, behintzat.

Urtero joaten gara museora, azalpen bikainak ematen ditu Chari arduradunak, nola burdin aroko herri berreraikiaz hala museoko ondareaz: aurten, besteak beste, museoa egiteko XIX. mendearen erdialdean eraikitako industria-gune bat zaharberritu zutela ikasi dugu. “Sagartxo” izeneko kontserba-fabrika zegoen eraikin horretan.

Ezustekoak ere gertatzen dira: iaz, bisita betean, museoko atetik bisoi bat sartu eta elkartu egin zitzaigun.

Javier Armendarizek zuzendu zuen Las Eretaseko indusketa, eta Charik “El arqueólogo” deitzen dio, Erdi Aroan Aristotelesi “Filosofoa” deitzen zioten bezala, antonomasikoki.

Armendariz Berbintzanan agertu eta Calixtínek aditu zuelarik indusketak abiaraziko zituztela gauzaki oso zaharren bila, jakinarazi zion urteak zeramatzala zahar-zaharra zirudien harria garraio, traktorean tente jarrita, eta letra ulergaitzak zituela gainera.

Miliarri bat zen, Konstantino enperadorearen garaikoa!

Aurtengo abuztuko erdi aldean, Nafarroako Museoan udarako prestatzen dituzten bisitaldi lagundu horietako batean, antzeko harlandu bat erakutsi digu Maite adituak -Charirenaren tankerako talentu pedagogiko bikainaren jabe-, beste nekazari nafar batek traktorean astungarritzat erabilia, ildoa sakonkiago jorratzeko. Ondo landutako harriak izaten dira idazkidunak, traktoreko atzealdean eroso kokatzeko egokiak. Zer ez ote genuke aurkituko, orain bertan kolpez Nafarroako traktore guztietako harri guztiak ikusiko bagenitu!

“Arraneseku Selatsehe eraukon. Eturissan ekien Ilumberriars” irakurriko genuke agian horietako batean.  

Denetarik dago noski elizan, eta apaiz zintzoak ezagutzeko zortea izan dut, hala nola Jexux Mari Arrieta Beiren eta Junes Casenave Donapaleun. Nire anaiak ez bezala, txikitan apaizekin hitz egin nezakeen. Anaia, berriz, edozein apaizekin mintzatzen hasi orduko, zorabiatu egiten zen, eta eseri behar izaten zuen, edo alde egin.  

Edozelan ere, balantzan jarriz gero, eliza nabarmen lerratzen zait gaiztoen amildegira, eta elizaren historia kriminala liburuei esker ezagutu baino askoz ere lehenagotik, inguruko jendearen gorabeherak kontuan hartuta baino ez.

Manzanas torturatzaile katolikoa gure etxetik 100 metrora bizi zen, ekialdera. Sanchez-Corbí torturatzaile katolikoa 100 metrora halaber, baina mendebaldera. Francoren aldekoa zen eliza, bakanak ziren salbuespenak. Eta estua zen Francoren eta nazien arteko harremana. Espainolek naziei sobietarren aurka laguntzeko sortu División Azul delakoan ibili zen Manzanas, zeinak Euskal Herrian lehenbizikoz erabili baitzuen torturatuari azkazaletan txotxak sartzeko teknika. Katolikotasuna sendotzeko sortu zuten Errege Katolikoek Inkisizioa, eta inspirazio-iturri oparo izan zitzaion Manzanasi bere baliabideak zorrozteko tenorean.

Bestalde, amaren izeba bat txikitan erbesteratu zuten Frantziara, eta gazte zela itzuli zen Irunera. Ez zuen nahi, gustura zegoen egokitu zitzaion familian,  ia erabat ahaztuak zituen Irungo hizkuntzak, baina ezin bestela: gurasoen agindua. Itzuli eta aste betera, Kolon Pasealekutik zihoala, Familia Santuko parrokoak geldiarazi zuen. Errieta egin zion, praka laburrak zeramatzalako, “short” deituak, frantziar gazte askok ordurako erabiltzen hasiak. Beste oinezkoei arreta deitu zieten apaizaren aldarri haiek, eta jakin-minez inguratu zituzten parrokoa eta neska gaztea. Bere buruaren aurka ariko zen ziur aski apaiza borrokan, izebaren izterrek eraginiko beroaldi satanikoak inarrosirik.

Orain dela bi urte hil zitzaigun izeba, eta hilobian sartzearekin batera Edith Piafen “La vi en rose” ipini genion mugikorrean, izebak berak eskatu bezala, bizi bezain frantsesturik hil baitzen. Zeremoniatik itzultzean, hara ezustekoa: Manzanasen hilobia gurearen karrika berean dago. Elkarrekin dautza terrorismoaren biktima koitadua eta izeba Kontxi errepublikarra, hilerrietan ere ikas dezakete hizkuntzek inklusiboak izaten.   

Erbiari buruz esaten zen uzki berri bat sortzen zaiola urtero, baina fabulatzat jo zuen Aristotelesek, eta kristauek Aristotelesen kritika onartu zuten; hala ere, hienaren kasuan bezala, fabula horiek giza jokabide zuzena bideratzeko inspirazio gisa erabiltzeari eutsi zioten.

Adibidez Barnabek, bere “Epistola” famatuan adierazi zuen zein izan zitekeen Bibliako Lebitarra liburuko janari-debekuen zergatia. Hienaz gain, mirua, belea, polipoa, behia eta erbinudearen kasuak aztertu eta era alegorikoan interpretatu zituen debeku horiek. Animaliak sinbolizatzen duen jokabidea kondenatzen omen da animalia horien okelaren kontsumoan: hegazti harrapariak besteei guztia kentzeko grina irudikatzen du; hienak adulterioa; erbinudeak sexu orala; eta erbiak umeak galbideratzeko grina, pederastia edo.

Barnabe: “’Ez duzu erbirik jango’ agintzen du Bibliak. Zergatik? Ez dituzula umeak galbideratuko esan nahi du, ez dituzu ume-galbideratzaileak bultzatuko, zeren eta uzki berri bat hartzen baitu erbiak urtero” (X, 6). Nik baino argiago ikusiko zuen Barnaberen garaiko irakurleak uzkiak metatzearen eta umeak usteltzearen arteko harremana. Metafora gisa, ezin uka, indar berezia dario, uherra bezain bortitza.

Edonola ere, Jainkoaren azken xedea ez da animalia lizunen haragiari ukoa bera, baizik eta animalia horiek irudikaturiko bekatuak baztertzea. Barnaberen beste adibide bat: Jainkoak agindu zigun zerriaren antzeko gizakiekin ez elkartzeko. Zeren eta, gizaki horiek, primeran pasatzen ari direlarik, Jainkoa ahazten dute; baina garai latzak datozkienean, orduan bai, ez diote otoitz egiteari uzten. Orobat zerriak: kurrinka egiten du gose delarik; baina behin aserik berehala isiltzen da.

Naturak erakusten du ugaltzeko asmoak eta sexu jarduerak bat etorri behar dutela, eta hastapen horri lotu behar zaio gizakia ere. Irakaspen pedagogikotzat hartu behar ditu naturak berak antolatzen dituen jokabide antinaturalak, Jainkoaren eskakizunak hobeto barneratzeko lagungarritzat. Halatan, hastapen horrek debeku du, batetik, ernalketa-organoetatik kanpo kokaturiko edozein sexu jarduera —espazio egokiari dagokio hienaren kontra-irakaspena—; eta, bestetik, behin mamituriko ernalkuntzari erantsitako edozein sexu jarduera —denbora duinari dagokio erbiaren kontra-irakaspena-­.

Umetokiak badu ziklo natural bat: hutsik dagoenean, sexukidea erakartzen du; eta beteta dagoenean, uxatu egiten du. Adibidez, hilekoaren isuria amaitu eta umetokia hutsik gelditzen denean, sexu harremana bilatzen du emeak. Ordea, erbiaren kasuan, ziklo natural hori nahasi eta perturbatu egiten da, manera kontranaturalean elkartzen dituelako ernaldia eta argosea.       

Izan ere, hain lizunak dira erbiak, etengabe akoplatzen baitira. Sabelaldia eta edoskitze-sasoia ere ez dituzte errespetatzen. Adar biko umetokia eman dio naturak erbi emeari, utero bikoitza, untxiari bezala, eta horrela ar batekin baino gehiagorekin kontzebi dezake, are erditzearen bezperan ere.

Klementek hiena legez, lizunkeriari lotu zion Barnabek erbia, txortaldiak neurriz gain biderkatzeari. Dena den, eta espazio/denbora bereizketarekin erlazionaturik, Klementek nabarmendu zuen hienaren emendiozko poltsatxoa antzua dela; aldiz, Barnabek, esan bezala, ernalketak bikoiztu eta pilatzeari, eta sasoiz kanpoko sexu-harremanei lotu zien erbiaren gehiegikeria, ez antzutasunari.

Erlijioari dagokionez, denetarik genuen etxean: muturretan, osaba ateo gorri antiklerikala eta izeba serora, eta hainbat figura tartean: Jainkoa mendiko bakardadean sentitzen zuena, Jainkoa senideen elkartzeetan edo lagun-artean topatzen zuena; baita ezaxola ere, eta agnostiko epela, Jainkoak goitikatzen dituen horietakoa, Apokalipsiaren esanetan. Hemeretzi urte zituela sartu zen izeba klaratarretan, eta Arizkunen egon da berriki hil den arte, 84 urte zituela.

Bisitan joaten gintzaizkion. Zorrotza zen klausura, gurasoen hileta-elizkizunetara joateko ere ez zen atera. Ez zuen fede krisirik izaten, goitik behera sinesten zituen katolikoen bitxikeriak oro: aingeruak eta deabrua, transubstantziazioa eta mirariak, gorputz-arimen piztuera denboren amaieran eta azken epaia... Itun Berriaz eta Asisko Klararen zein Frantziskoren biografiez eta testuez gain, behin eta berriz irakurtzen zituen Kantarik Ederrena, Salmoak eta San Agustinen liburuak.

Galderak egiten nizkion, eta behin batean kontatu zidan bere fedearen funtsa maitasuna zela, eta Jesus zuela senar, Jesusekin elkartzen zela. Pena ematen zidan, hain gaztetandik komentuan zeharo hertsirik bizitza osorako. Iruditzen zitzaidan izebak eta fededun askok benetan ez denari eskaintzen diotela mundualdia, benetan badena bazterturik: biziaren argi-ilunak eta gazi-gozoak, gorputzen beroa, errealitatearen inperfekzio zoragarria. Horrelaxe dio Emmanuel Carrèrek, “errealitatearen inperfekzio zoragarria”, eta polita da, baina ez dakit: Gaza errealitatea da, eta inperfekzioa da, baina ez dakit zein izan litekeen zoragarritzat ere hartzeko perspektiba. Leibnizena agian. Aurrerago ikusiko dugu.  

Edonola ere, izebak niri ematen zidana baino handiagoa zen nik izebari ematen nion pena: munduan galduta tentaldien jopu, helduleku argirik gabe. Bisitarioz ziharduela, "gaixoa!" eta "gizajoa!" ziren maizenik zerabiltzan hitzak, enfasiz esanak.

Beti zuen itxura ona, osasuntsu eta alai aurkitzen genuen bisitetan, irri eta barre naturalak ezpain-bihotzetan.

Egun batean esan zidan jakin zuela Bermeoko institutuko erlijio irakaslea, apaiza bera, eta klaratarren kapilaua gainera, txit jatorra zela, eta jotzeko harengana, bide egokia erakutsiko zidala.

Otoitza zuten bizimoduaren erdigune, bakarka zein taldean. Otoitzaren mendekoak ziren nolabait. Dena den, otoitzaren adikzioa aisa gainditzen zuen kafearenak. Kafea generamakien bisitetan, eta kanpora irteteko baimena zuten serorak zalaparta batean zetozkigun autoa aparkatu orduko, kafe bila. Batez besteko adina gero eta altuagoa zen komentuan, eta ezagunak nituen moja batzuk izeba baino lehen hil ziren. Horietako baten azken nahia beste mundura joan aurretik: kafetxo bat.  

Institutuan gehienetan arazoak zekarzkigun erlijioak. Baina batzuetan ezustean erlijioari esker konpontzen ziren gatazkak. Ingelesa hobeto ikasteko, anglofono natibo bat zetorkigun urtero, ikasleekin elkarrizketa praktikatzeko eta lantzeko. AEBetako gazte bat etorri zitzaigun 2018an, Kevin, texastarra. Beste irakasleok baino diziplina-arazo larriagoak zituen. Ikastetxeko jantokian gelditzen zen bazkaltzera, eta Jonatan izeneko ijitoak txitean-pitean botatzen zion tortillaz edo zopaz zikinduriko ogi-koxkorra sudurrera.

Behin batean jakinarazi zidan Texasko bere institutuan militar armatuak zebiltzala korridoreetan ordena ezartzeko, antzeko zerbait egin beharko genukeela. Gero eta okerragoa zen bere eskoletako giroa, eta egun batean Jonatanekin fisikoki borrokatzera ere iritsi zen, gorputz biak lur-zolan biraka, gainerako ikasleek inguratzen zituzten bitartean, ikuskizunarekin harrituta bezain pozik.

Gontzetarik jalgirik etorri zen zuzendaritzara. Jonatanez hizketan hasi ginen. Kontatu nion artzain ebanjelikoa zuela aita, predikatzailea, eta goitik behera aldatu zitzaion kolpez jarrera. Aho zabalik gelditu zen, aurpegia zuri-zuri, erdi negarrez. Lepoko bat atera zuen kolkotik, Ama Birjinaren irudi urrezkoa, eta musu eman zion.

Oraintxe ulertzen zuela esan zidan: Bermeora bidalia izatea, Jonatanekin xextrak, horiek guztiak Jainkoak planifikaturiko zeinuak eta probaldiak ei ziren, eta bera eta Jonatanen aita biltzea zuen Jainkoak azken xede, bera ere ebanjelikoa baitzen, fededun sutsua. Jonatanen aitaren gisako artzain ebanjelikoa izan nahi zuen helduaroan.

Bilboko Miribillan ospatzen zuen Jonatanen aitak kultua, eta laguntzaile aktibo bihurtu zen Kevin. Errotik desagertu zen arazoa.

Hurrengo ikasturteko anglofono natiboaz ez naiz oroitzen, baina bai lehenbiziko aldiz frantseseko bat bidali zigutela. Lyongo neska gotiko bat zen, Virginie. Luzifer beneratzen zuela kontatu zien ikasleei, eta ezin hobeki moldatu ziren.

Oso adiskide du Jesusek Lazaro. Hil egin da, Jesusek negar dagi (Jainkoa negarrez!). Eta berpiztu egiten du Jesusek adiskidea (Joan, 11). Jesu Kristoz gain, Pedrok eta Paulok ere berpizten dituzte hildakoak. Apokrifo batean, San Pedro lehian ageri da Simon Magoa gnostikoarekin, ea sardina bat nork lehenago berpiztuko. Jesu Kristo bera ere hil ondoren berpiztu da. Aurrekariak dira, entrenamenduak, azken eguneko gorputzen piztuera orokorrerako prestalanak.

Gorputzen piztuera loturik dago kristauen beste doktrina bereizgarri batekin: atxikimenduaren baiestea. Beste doktrina erlijioso eta filosofiko askotan, adibidez budismoan eta estoizismoan, garbi aldezten da desatxikimendua, zeren atxikimenduak —amodio erotikoak, konparazione— zoritxarra baitakar. Ez bazara zu lehenago hiltzen, maitea hil egingo zaizu, eta horrek min egingo dizu. Beraz, sufrimendua eragoztearren, ez ezazu maitatu, ez atxiki inongo pertsonari ez gauzari, ezta emazteari edo seme-alabei ere. Maitasuna saihestu beharra dago.

Aitzitik, kristauek maitasuna heriotza baino indartsuagoa dela aldarrikatzen dute. Piztuerak frogatzen du hori, Jainkoaren maitasunak herio hil duela erakusten baitu. Halatan, beldur barik maitatzera bultzatzen zaituzte —amodio erotikoa barne—, maitasunak ohi dakarren oinazea gorabehera.

Gorputza erotikoki maitatu bai, baina ez edozelan, noski. Ona da gorputza, maitagarria, baldin eta gorputzaren alde zerutarra bada maitaturikoa, gorputza Jainkoagan. Jainkoagan maitatutako gorputza maitatzea da kristautasunak onartzen dizuna. Gorputzaren jainkozko isuriaren atxikimenduzko maitasuna ez da bekatu. Eta, denboren amaieran, Jainkoagan maite izan dituzun gorputz horiexek dira berpiztuko direnak, horiek inguratuko zaituzte zeruan.

Adituen esanetan, dena den, kristauen maitasun bereizgarria ez da “eros”, baizik eta “agape”. Bikotekidea eta Jainkoa maitatzeko moduak bereizteak zentzuzkoa dirudi, mintzamolde erotikoa erabili izan duten arren nagusiki mistikoek Jainkoa nola maite duten adierazteko.

Pasiozko amodioa da “eros”, larrua. Hitz grekoa da. “Filia” ere grekoa da, eta eros baino maitasun desinteresatuagoa adierazten du. “Adiskidetasun” itzuli izan da. Eta “agape” hitza, azkenik, kristauen maitasun berezia izendatzeko asmatu zuten, Jesusek arameraz zerabilena grekora itzultzeko. Euskaraz “gupida”, “erruki” eta “urrikalmendu” deitu izan zaio; halaber “pietate” eta "karitate". Lagun hurkoa zure aurretik jartzeraino eta etsaia maitatzeraino heltzen den bultzada da. Lehen begiratuan, ez du zerikusirik ez erosekin ez filiarekin.

Hain zuzen, kristauen ahalegina da eros, filia eta agape maitasun handi bakar batean integratzea. Nekez irudika liteke bestela zelan artikulatu kastitatea eta “hazi eta ugal zaitezte” agindua. Maitasun handi horren baitan dauka kristauak gorputzak ere atxikimenduzko desiraz maitatzeko baimena. Eta, esan bezala, mundualdian horrela maite izan dituzun gorputzak berpiztuko dira zurekin batera denboren amaieran.

Azken eguneko turuta dibinoak seinalatuko du gorputzen piztuera. Transfiguratu egingo dira orduan hilak: ustela ustelgaitz bilakatuko da, hilkorra betiereko. San Paulo (1Ko, 51-53):

“Hara, misterio bat adierazten dizuet: ez gara denok hilko, baina izatez aldatuak izango gara denok unetxo batean, begien itxi-ireki batean, azkeneko turuta-hotsarekin batera. Izan ere, turutak joko du eta hildakoak ustelezin piztuko dira eta gu izatez aldatuak izango. Gure izate ustelkorrak bizi ustelezinez jantzi behar du, eta izate hilkorrak hilezkortasunez”.

Alegia, Jainkoagan maitatuak izan zirenean zeukaten itxura hartuko dute hildakoek berpiztutakoan, gorputz glorifikatuak izango dira aurrerantzean eternitate osoan. Horregatik erantzuten die haserre Jesusek berpiztea ukatzen duten saduzearrei, ziria sartzen saiatzen zaizkiolarik (Markos 12, 18-27): “hildakoak piztean, ez da inor ezkonduko: zeruko aingeruak bezalakoak izango dira denak”.

Zer esan nahi du ordea “bezalakoak” horrek? Zeren batetik, ebanjelioak dio hildakoek gorputzez ere berpiztuko direla. Baina aingeruek ez dutela gorputzik ere badio, izpiritu huts direla. Zer du hurbilago “bezalakoak” horrek, “antzekoak” ala “berdin-berdinak”?

Kristau teologiaren alderdi sakonak dauzkagu hemen jokoan.

Egia bada ere aingeruak izpiritu hutsak direla, badute hala ere noizbehinka agertzeko gaitasuna. Rafael aingeru ospetsuak, adibidez, ez du gorputzik, baina agertu egiten da noizean behin, Tobiasen aita Tobit eta emazte Ana sendatu zituenean bezala.

Era berean, denboren amaieran ez dira bizialdi arrunteko gorputz goitik behera materialak berpiztuko, baizik eta gorputz fisiko-espiritualak, gorputz transfiguratu hilezkorrak, loriatsuak, egia bada ere ez diotela gorputz izateari utziko.

Zentzu horretan, Jesu Kristoren “bezalakoak” horrek “antzeko” esan nahi luke.

Baina beste zentzu batean “berdin-berdinak” ere adieraziko luke: itxurari dagokionez agian ez, baina bizimoduari eta eginkizunari dagokienez berdin-berdinak baitira gorputz loriatsuak eta aingeruak: ez dira hiltzen, ez dira ezkontzen, ez dira ugaltzen, ez dute sexurik; eta Jainkoaren aurrean bizi dira, Jainkoari begira, Jainkoarekin bat eginik.

Gertaera tremebundoek eta trukulentoek ere erakartzen dute gaztea. Georges Bataillek transgresioari lotu zion beti sakratutasuna. Esaterako, bere amaren gorpuaren aurrean masturbatu eta ama hilaren gainean isuri ei zuen hazia. Garai batean apaizgai izan bazen ere, Elizatik kanpo bilatzen zuen sakratua, zeharo antikristaua zen. Hala ere, erlijioa zela interesatzen zitzaion bakarra errepikatzen zuen.   

1936an Acéphale aldizkaria sortu zuen; eta 1937an izen bereko elkarte sekretua, konjurazio sakratu gisako bat, kode eta erritual bereziekin. Adibidez, antisemitei bostekoa ukatzen zieten. Hogei bat ziren; horien artean, Roger Caillois eta Pierre Kossowski. Sektaren inguruko isiltasuna exijitzen zieten kideei, eta oso izan dira diskretuak. Zenbait filtrazio izan dugu haatik.

Bataillerentzat, sakratuak aldez aurretik sakrifizioa eskatzen du, bi hitzen lotura etimologikoak iradokitzen duenez. Zinezko komunitate erlijiosoak, aurretik sakrifikaturiko biktima baten oroimenaren inguruan eratzen dira. Hilketa baten ostean, hiltzaileak eta lekukoak biltzen dituzten oroitzapenek, damuek, sentimendu nahasiek adieraziko lukete sakratua.

Erlijio berri bat fundatu nahi zuen Bataillek. Eta, Acéphale elkarte sekretuko kideen artean lotura erlijiosoa piztu nahian, biktima bat aurkitu zuen, sakrifiziorako gertu zegoen emakume bat, Batailleren beraren amorante Colette Peignot idazlea. Eri zen, eta ez omen zitzaion axola heriotza apur bat aurreratzea. Erlijio berri bat fundatzeko aukerarekin gainera. Colette Peignot baso batean hiltzea erabaki zuten Acéphalekoek. Biktima prest zegoen, baina sakrifizioa gauzatu behar zuen Roger Cailloisek atzera egin, eta idazlearen ordez zimino bat immolatu zuten, giboi eme bat.  

Zenbait biografok eta adituk benetako gertaeren deskribapentzat dute George Bataillek Giboiaren sakrifizioa-n kontatutakoa: gidariak seinalea emanda, ziminoa bizirik lurperatu dute. Ziminoa lotu, buruz behera jarri eta burua hobi batean sartu diote. Uzki gordin nabarmena da frantziar idazle erlijiosoek sakonki kontenplatzen dutena. Biluzik daude sakrifiziogileak ere, eta gozamen-irrikak transtornatu ditu. Uzkiko kontrakzioek adierazten dute itolarriak eraginiko heriotzaren espasmoa. Giboi torturatuaren kaka eta gizakien izerdia eta lerdea nahasten dira.

Kristau fedean, hiltzean arima eta gorputza bereizten dira. Gorputza usteltzen da; arima, berriz, Jainkoarekin biltzera abiatzen da, eta Jainkoarenean gelditzen da, denboren amaieran berpiztuko den bere gorputz loriatuarekin elkartzeko zain. Jainko ahalguztidunak emango die arimekin bat eginiko gorputzei behin betiko bizitza ustelgaitza.

Halatan, Jesu Kristoren esanetan (Joan 5-29), denboren amaieran, hildako guztiak hilobietatik aterako dira, eta “on egin zutenak betiko bizirako piztuko dira; gaitz egin zutenak, aldiz, kondenatuak izateko”. Azkeneko egunean gertatuko da gorputzen piztuera orokorra, hildakoen berpiztea estu baitago loturik Kristoren Parusiarekin: Kristo bera, arkaingeru baten ahotsak emandako aginduz, eta Jainkoaren turuta lagun, zerutik jaitsiko da, eta Kristorengan hil zirenak izango dira berpizten lehenbizikoak. Edonola ere, goiz ala berant, guztiok gara berpiztuko.

Jesus bera, hil eta hiru egunen buruan berpiztu ostean, hilobia hutsik utzirik, bisitan joan zitzaizkionen harridura eraginez, gorpuztuta agertu zitzaien mamua zekusatela uste zuten dizipuluei eta lagunei, eta “ikusi nire esku-oinak, neu naiz —esan zien—. Uki nazazue eta begira: mamuak ez du hezur-haragirik, eta nik bai, ikusten duzuenez”. Lukasek kontatzen du (25, 36-40).

Gorputzen piztueraren doktrina da kristautasuna gainerako erlijioetatik garbien bereizten duena. San Pauloren esanetan (1Ko, 15), kristautasunak ez du zentzurik, gorputzen piztueraren sinesmena baztertuz gero:

“Kristo hildakoen artetik piztua dela hots egiten bada, nola esaten dute zuetako batzuek hilak ez direla pizten? Hilak pizten ez badira, Kristo ere ez dago pizturik. Eta Kristo pizturik ez badago, funtsik gabea da gure predikua eta zentzurik gabea zuen sinesmena. Egiaz hilak pizten ez badira, Jainkoak ez zuen piztu Kristo ere; eta, hori horrela bada, gu ere Jainkoaren lekuko faltsu bihurtzen gara, beraren kontra egiten baitugu testigantza, Kristo piztu zuela esatean. Zeren hilak pizten ez badira, Kristo ere ez dago pizturik. Eta Kristo pizturik ez badago, alferrikakoa da zuen sinesmena: zeuen bekatuetan zaudete oraindik. Eta zer esanik ez, hil diren kristauak ere galduak dira. Kristorengan jarria dugun itxaropenak bizitza honetarako bakarrik balio badu, gizaki guztietan errukarrienak gara.

Baina ez, piztu da Kristo hildakoen artetik, heriotzatik piztuko direnen aitzindari”. 

Beste erlijioetan, gehienez ere, gorputzetik bereiziriko arima hil ostean urtu egiten da unibertsoaren energia inpertsonalean. Aldiz, kristautasunak zu zeu berpiztuko zarela agintzen dizu, zeure ezaugarri bereizgarri guztiekin, gorputza bera barne, Jesus bezala.

Gorputzen piztuera zen txikitan ere sinesten ez nuen ideia kristauetako bat. Ez soilik sinetsi, ulertu ere ez nuen ulertzen. Ez da harritzekoa, Katiximak berak baitio giza irudimena eta giza adimena ez direla gai gorputzak zehazki nola berpiztuko diren ulertzeko; ezin da ulertu fedeari esker baizik. Horrenbestez, gorputzen piztuera garbi irudikatu ezinik jarraitu nuen luzaro: Biblia irakurrita ere ezin, katiximaren laguntzaz ere ez. Azkenik, Luc Ferryren San Agustinen irakurketak erakutsi dit ulertzeko bide bat. Eta ematen du Leon XIV.a agustindarrak maitasuna eta piztuera aipatzen dituelarik, hurrengo sarrerak dakarrenaren antzeko zerbait duela gogoan.