Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Volgako Batelariak / Roberto Arlt Euskal Herrian (I)

Roberto Arlt Euskal Herrian (I)

Rikardo Arregi 2005/09/14 12:30



Roberto Arlt idazle argentinarra arras ezezaguna da gure artean. Arlt. Haren izenaren bitxiaz idatzi zuen aguafuerte bat: Nik ez dut errurik. Eta nik izenak (oi, Aresti) eta, bereziki, izenen inguruan ematen diren gaizki ulertuak biziki maite ditudanez (nik neuk pairatzen baititut) hona hemen, hasi eta berehala, euskaraturik aipaturiko testua:

NIK EZ DUT ERRURIK

Nik, irakurleen gutunei kasu eginez beti, laudorio batzuk egiten dizkidatela onartu ohi dut. Bada, gaur laudoriorik ez duen gutun bat jaso dut. Egileak, emakume heldu errespetagarria antza, honela esaten dit:

"Zure gurasoak ezagutu nituenean oso txikitxoa zinen zu, eta badakit nor zaren zure Arlt horren bitartez".

Hau da, uste duela ni ez naizela Roberto Arlt. Aztoratzen nau honek guztiak, eta pentsatzen hasi naiz agian izengoitia bilatu behar dudala, zeren aurreko egun batean Martínez-eko irakurle baten gutuna jaso bainuen galdera honekin:

"Esadazu, zu ez zara, bada, Roberto Giusti jauna, alderdi sozialista independienteko zinegotzia".

Baina, zinegotzi independientari begirune osoa diodalarik, argitu behar dut ni ez naizela eta ezin naizela Roberto Giusti izan, gehienez jota izenkideak garela, eta are gehiago: ni alderdi bateko zinegotzia banintz, ez nituzke inolaz ere artikuluak idatziko, aitzitik, lo kuluxka ikaragarriak egingo nituzke eta legeak onartzeko, miloiak irabazteko, boto baten beharra izango zuketen guztiekin "egokituko".

Eta beste pertsona batzuek galdetu didate jadanik: "Esadazu, Arlt hori ez al da izengoitia?".

Zuek ulertuko duzue ez dela gauza atsegina bokal bat eta hiru kontsonante abizen izan daitezkeela jendeari azaltzen ibiltzea.

Nik ez dut errurik Germaniako edo Prusiako auskalo zein herrixka urrunetan jaiotako jaun aspaldiko bati Arlt izena eman bazioten. Ez, nik ez dut errurik.

Ezin dut argudiatu William Harten senidekoa naizenik, fotogenia eta haren izarrak kontuan hartzen dituen irakurle batek galdetzen zidan bezala; baina ez zait gustatzen jendeak nire abizenarkin jolastu eta azalpen arraroak topatzen ibiltzea. Ez al da, agian, abizen dotore eta mamitsua, konde edo baroi batentzako aproposa? Ez al du nire abizenak merezi tren edo makina bitxi horietako batean brontzezko xafla txikiaren gainean grabaturik egotea, "Arlten makina polifazetikoa" ageri-agerian?

Ondo: gustatuko litzaidake niri Ramón González edo Justo Pérez deitzea. Inork ez luke orduan zalantzan ipiniko nire jatorri gizatiarra. Eta inork ez lidake galdetuko ea Roberto Giusti naizen, eta irakurle batek ez lidake idazmakinako irribarre mefistofelikoarekin idatziko: "Badakit nor zaren zure Arlt horren bitartez".

Eskolan jadanik, zorionez kanporatzen ninduten bertatik unetik unera, nire abizenak buruko mina ematen zien zuzendari eta maisu-maistrei. Amak eskolara eramaten ninduenean izena ematera, zuzendariak, sudurra okertuz, burua altxatu eta esaten zuen:

-Nola idazten da "hori"?

Amak, haserretu gabe, diktatzen zuen berriro nire abizena. Orduan zuzendariak, gizakiagotzen zelarik, enigma baten aurrean baitzegoen, harriduraz esaten zuen:

-Bai abizen bitxia! Zein herritakoa da?

-Alemana.

-Oso ondo, oso ondo. Ni kaiserraren miresle handia naiz- gaineratzen zuen andereñoak (Zergatik izango dira "andereño" zuzendari guztiak?)

Ikasgelan via crucis hau hasten zen berriro. Maisuak, ni aztertuz, aldarte txarrez, zerrendan nire izena agertzean, esaten zuen:

-Aizu, nola ahoskatzen da "hori"? ("Hori" nire abizena zen)

Orduan, pedagogoa egoera larrian jartzeagatik plazer harturik, diktatzen nuen:

-Arlt, ahotsa ele-an kargatuz.

Eta nire abizenak, behin ikasiz gero, ahoskatu zuten guztien gogoan gelditzearen bertutea izan zuen, ikasgelan astakeriaren bat gertatzen zenean maisuak esaten baitzuen berehala:

-Arlt izango da.

Ikusten duzuen bezala, nire abizena eta haren musikalitatea atsegin zituen.

Eta nire abizenaren musikalitate eta poesiaren ondorioz, eskolatik kanporatzen ninduten maiztasun kezkagarriz. Eta ama protesta egitera bazihoan, hitz egin baino lehenago zuzendariak esaten zion:

-Arlten ama zara zu. Ez; ez, andrea. Zure mutila jasangaitza da.

Eta ni ez nintzen jasangaitza. Zin dagit. Abizena zen jasangaitza. Abizena dela eta, jipoi ederrak eman zizkidan aitak askotan.

Kabalan idatzita dago: "Nola goia, hala behea". Eta uste dut nik kabalistek arrazoia dutela. Nola lehen, hala orain. Eta, eskolakume aingerutxoa nintzelarik, abizenak sortzen zizkidan korapiloak errepikatzen dira orain bizarrak eta "hogeita zortzi irail" ditudalarik, "zure Arlt horren bitartez" nor naizen dakienak esaten duen bezala.

Eta horrek guztiak nire onetik ateratzen nau.

Nire onetik ateratzen nau Roberto Arlt izateaz poz-pozik egotearen gustu txarra dudalako. Jakina da Pierpont Morgan edo Henry Ford edo, Edison edo horietako beste edozein "hori" bat eraman nahiago nukeela; baina nire gustura egokitzearen ezintasun begibistakoaren aurrean, abizenarekin ohitura hartzea aukeratu dut eta batzutan hausnartu nor izan zen Germaniako edo Prusiako herrixka batean lehendabiziko Arlt, eta esaten diot nire buruari: Astakeria handia egingo zuen aspaldiko arbaso horrek Arlt izena eman bazioten! Edo, zein hiritarri, burgumaisuri, alkateri edo korporazio burges bateko banderariri bururatu zitzaion lau hizki hits horiek erabiltzea gerrirainoko bizarrak eta sugeak bezalako zimur lodiez beteriko aurpegia izango zituen jaun bat deitzeko?

Baina misterio horiek argitzeko ezintzasuna dela eta, etsia hartu dut eta onartu Arlt naizela hemendik hil arte; gauza desatsegina, baina erremediorik gabekoa. Eta Arlt naizenez, ezin Roberto Giusti izan, Martínezeko irakurleak galdetzen zidan bezala, ezta agure bat ere, hogei urterekin nire gurasoak, "oso txikitxoa nintzenean", ezagutu zituen irakurle andre atseginak uste duen bezala. Tentaturik nago hau esateko: "Jainkoak eman dezazula ehun urte gehiago, ene andrea; baina ni ez naiz zuk uste duzun hori".

Izen hau eramatearen kontuaz, berriro diot: Nik ez dut errurik.


Aitortu behar dut beste idazle argentinar baten bidez, César Airaren bidez, iritsi nintzela Arltengana. Roberto Arlt Buenos Airesen, Flores auzoan, jaio zen 1900. urtean, etorkinen semea, aita Prusiakoa eta ama Triestekoa (amaren abizena ere ez da erraza: Iostraibizer), hiriaren populazio erdia etorkina zenean. Arltek ez zuen haurtzaro erraza izan, ezta bizitza ere. Ez zuen lehen hezkuntza bukatu eta hamaika lanbidetan ibili zen. Eleberriak (El juguete rabioso, Los siete locos, Los lanzallamas, El amor brujo), ipuin bildumak (El jorobadito) eta antzerki lanak (300 millones, Saverio el cruel, El fabricante de fantasmas, Africa, La isla desierta, La fiesta de hierro, El desierto entra en la ciudad) idatzi zituen. Inbentorea ere bazen, eta inbentoren bat patentatzera iritsi zen literaturak ez baitzion bizitzeko dirurik ematen. Kazetaritzan aritu zen, 1928. urtean Buenos Aireseko El Mundo egunkarian hasi zen egunero notas idazten, gaur egun guk artikulu edo zutabe deitzen duguna. Artikulu horien izenburu orokorra "Aguafuertes porteñas" zen. Izenburuak argi erakusten du zein zen Arlten asmoa: Buenos Aireseko gauzei eta gizon-emakumeei erreparatzea margolanetan askok, tartean Goyak, erabiltzen zuen teknika (azidoak jandako metal xafla erabiltzea gero paperean grabatzeko) gogoan izanda. Arlten gogoak azidoaren antzera errealitatearen zati aukeratuak jaten ditu, gero paperean grabatu eta idazteko. Egunerokoa dela artikuluen gaia esatea gutxi esatea da, artikulu hauetan bizitza osoa baitago, Buenos Aireseko jendearena bai, baina gurea ere bai. Hirikoak dira artikuluak, egileak ere hiriko delako, Buenos Airesetik urrun dagoenean ere mila zorigabeko hiri maitatu-gorrotatua barruan du Arltek Kavafisen bidaiariak bezala. Kaleez idazten zuen, espaloiez (Sillas en la vereda ederra da), merkatariez, pobreez, bizimodua ateratzen saiatzen zirenez, ezkontzak harrapatuako gizon eta emakumeez, burgesez, dendariez... Literaturaz eta idazteaz; kritikari moduan zorrotza eta gogorra zen. El idioma de los argentinos ospetsua da eta lehen aldiz irakurtzen ari nintzenean pentsatu nuen, egin gogoeta, ea ez ote diren antzeko gauzak gurean gertatzen. Gaztelaniaz duzue, Argentinakoaz, gure Euskal Herriko gaztelania (Gerardo Markuletak badaki honetaz) apur bat aireztatzeko:

EL IDIOMA DE LOS ARGENTINOS

El señor Monner Sans, en una entrevista concedida a un repórter de El Mercurio, de Chile, nos alacranea de la siguiente forma:

"En mi patria se nota una curiosa evolución. Allí, hoy nadie defiende a la Academia ni a su gramática. El idioma, en Argentina, atraviesa por momentos críticos... La moda del "gauchesco" pasó; pero ahora se cierne otra amenaza, está en formación el "lunfardo", léxico de origen espurio, que se ha introducido en muchas capas sociales pero que sólo ha encontrado cultivadores en los barrios excéntricos de la capital argentina. Felizmente, se realiza una eficaz obra depuradora, en la que se hallan empeñados altos valores intelectuales argentinos"

¿Quiere usted dejarse de macanear? ¡Cómo son ustedes los gramáticos! Cuando yo he llegado al final de su reportaje, es decir, a esa frasecita: "Felizmente se realiza una eficaz obra depuradora en la que se hallan empeñados altos valores intelectuales argentinos", me he echado a reír de buenísima gana, porque me acordé que a esos "valores" ni la familia los lee, tan aburridos son.

¿Quiere que le diga una cosa? Tenemos un escritor aquí -no recuerdo el nombre- que escribe en purísimo castellano y para decir que un señor se comió un sandwich, operación sencilla, agradable y nutritiva, tuvo que emplear todas estas palabras: " y llevó a su boca un emparedado de jamón". No me haga reír, ¿quiere? Esos valores, a los que usted se refiere, insisto: no los lee ni la familia. Son señores de cuello palomita, voz gruesa, que esgrimen la gramática como un bastón, y su erudición como un escudo contra las bellezas que adornan la tierra. Señores que escriben libros de texto, que los alumnos se apresuran a olvidar en cuanto dejaron las aulas, en las que se les obliga a exprimirse los sesos estudiando la diferencia que hay entre un tiempo perfecto y otro pluscuamperfecto. Estos caballeros forman una colección pavorosa de "engrupidos" -¿me permite la palabreja?- que cuando se dejan retratar, para aparecer en un diario, tienen el buen cuidado de colocarse al lado de una pila de libros, para que se compruebe de visu que los libros que escribieron suman una altura mayor de la que miden sus cuerpos.

Querido señor Monner Sans: La gramática se parece mucho al boxeo. Yo se lo explicaré:

Cuando un señor sin condiciones estudia boxeo, lo único que hace es repetir los golpes que le enseña el profesor. Cuando otro señor estudia boxeo, y tiene condiciones y hace una pelea magnífica, los críticos del pugilismo exclaman: "¡Ese hombre saca golpes de todos los ángulos!" Es decir, que, como es inteligente, se le escapa por una tangente a la escolástica gramatical del boxeo. Demás está decir que éste que se escapa de la gramática del boxeo, con sus golpes de "todos los ángulos", le rompe el alma al otro, y de allí que ya haga camino esa frase nuestra de "boxeo europeo o de salón", es decir, un boxeo que sirve perfectamente para exhibiciones, pero para pelear no sirve absolutamente nada, al menos frente a nuestros muchachos antigramaticalmente boxeadores.

Con los pueblos y el idioma, señor Monner Sans, ocurre lo mismo. Los pueblos bestias se perpetúan en su idioma, como que, no teniendo ideas nuevas que expresar, no necesitan palabras nuevas o giros extraños; pero, en cambio, los pueblos que, como el nuestro, están en continua evolución, sacan palabras de todos los ángulos, palabras que indignan a los profesores, como indigna a un profesor de boxeo europeo el hecho inconcebible de que un muchacho que boxea mal le rompa el alma a un alumno suyo que, técnicamente, es un perfecto pugilista. Eso sí: a mí me parece lógico que ustedes protesten. Tiene derecho a ello, ya que nadie les lleva el apunte, ya que ustedes tienen el tan poco discernimiento pedagógico de no darse cuenta de que, en el país donde viven, no pueden obligarnos a decir o escribir: "llevó a su boca un emparedado de jamón", en vez de decir: "se comió un sandwich". Yo me jugaría la cabeza que usted, en su vida cotidiana, no dice: "llevó a su boca un emparedado de jamón", sino que, como todos diría: "se comió un sandwich". Demás está decir que todos sabemos que un sandwich se come con la boca, a menos que el autor de la frase haya descubierto que también se come con las orejas.

Un pueblo impone su arte, su industria, su comercio y su idioma por prepotencia. Nada más. Usted ve lo que pasa con Estados Unidos. Nos mandan sus artículos con leyendas en inglés, y muchos términos ingleses nos son familiares. En el Brasil, muchos términos argentinos (lunfardos) son populares ¿Por qué? Por prepotencia. Por superioridad.

Last Reason, Félix Lima, Fray Mocho y otros, han influido mucho más sobre nuestro idioma, que todos los macaneos filológicos y gramaticales de un señor Cejador y Frauca, Benot y toda la pandilla polvorienta y malhumorada de ratones de biblioteca, que lo único que hacen es revolver archivos y escribir memorias, que ni ustedes mismos, gramáticos insignes, se molestan en leer, porque tan aburridas son.

Este fenómeno nos demuesta hasta la saciedad lo absurdo que es pretender enchalecar en una gramática canónica, las ideas siempre cambiantes y nuevas de los pueblos. Cuando un malandrín que le va a dar una puñalada en el pecho a un consocio, le dice: "te voy a dar un puntazo en la persiana". es mucho más elocuente que si dijera: "voy a ubicar mi daga en su esternón". Cuando un maleante exclama, al ver entrar a una pandilla de pesquisas: "¡los relojié de abanico!" es mucho más gráfico que si dijera: "al socaire examiné a los corchetes".

Señor Menner Sans: Si le hiciéramos caso a la gramática, tendrían que haberla respetado nuestros tatarabuelos, y en progresión retrogresiva, llegaríamos a la conclusión que, de haber respetado el idioma aquellos antepasados, nosotros, hombres de la radio y la ametralladora, hablaríamos todavía el idioma de las cavernas. Su modesto servidor. Q.B.S.M.

Hurrengo kapituluan Roberto Arlt Euskal Herrirantz abiatuko da agian.

Oharra: Nik ez dut errurik 1929ko martxoaren 6an argitaratu zen eta El idioma de los argentinos 1930ko urtarrilaren 17an.

etiketak: Testuak
Xabi Larra
Xabi Larra dio:
2005/09/16 20:13

Fitxaje ona, Rikardo. "Yo permanezco estupefacto...Las ilusiones políticas de esta masa que grita simultáneamente: "¡Viva la religión; abajo el fascismo!" desconciertan al observador más cínicamente frío"(1935ean, gurean, badakizu). Gaur etorrita ez ote luke kontrakoak harrituko? (hainbaten eguneroko "¡Abajo la religión; Viva el fascismo!"). En fin...Zorionak zuei. Zinez. Xabi Larra

Iruzkina gehitu

Erantzuna formulario hau betez utzi dezakezu. Formatua testu arruntarena da. Web eta e-posta helbideak automatikoki klikagarri agertuko dira.

Galdera: Zenbat dira hogei ken bi? (idatzi zenbakiz)
Erantzuna:
Aurkezpena

Volgako Batelariak / Бурлаки на Волге

Literatur inoizkari kosakoa / Казацкий литературный журнал

Moñoñotasuna, zurikeria, bertso-kitsch-laritza, biktimismo orokortua, produktu literario paketatua, euskararen kalonjeen (uler bedi: irakurle militanteen) nagusitasuna, plastidekor-idazleak, malditismo faltsuaz mozorrotutakoak, laurogeiko hamarkadaren (eta aurreko ia guztien) nostalgia... horiek guztiak gaitzesten eta gaitzetsiko ditu inoizkari honek, eta  beldurrik gabe salatuko. Akaso ez dira salagarri eta denbora galduko dugu, baina esan bezala, gogoak ematen dizkigu hala egiteko, dibertitu nahi dugu, eta dibertituko gara. Nahiz eta, funtsean,
eta inork sinesten ez gaituen arren, oso jende serioa garen.

Uxue Apaolaza, Rikardo Arregi Diaz de Heredia, Ibon Egaña, Angel Erro, Juanjo Olasagarre eta Iban Zalduak osatzen dugu kontubernio hau. Erantzunak ongi etorriak izango dira (edo ez), baina beti benetako izen-abizenez sinatuta datozen heinean, eta kolaborazioak ere onartuko ditugu.

Azken erantzunak
Beti geratuko zaigu Symborska, bai (eta ezagutzen ... Juan Garzia Garmendia, 2019/03/22 08:45
Ziurrenik ez naiz ni egokiena poesia liburu batez ... Iban Zaldua, 2013/02/19 18:09
Iruditzen zait, erabat, gehiegi puztu den liburu ... Josu Lasa, 2013/02/16 01:18
12. oharraren parentesia itxita egonda ... Angel Garcia Etxandi, 2013/02/08 21:17
Hori, hori! Txus Imirizaldu, 2013/01/10 14:45
Ez naiz filologoa ezta kritikoa ere, ... Koruko Heras, 2013/01/09 11:19
Aurreko erantzunaren argigarri eta emendagarri ... Iñigo Roque, 2013/01/08 10:46
Fikzio bat da liburua, Iban, baina ez nuke ... Iñigo Roque, 2013/01/07 12:53
Zuen arteko iritzi trukaketa hilaren 12an amaitu ... Angel Garcia Etxandi, 2012/07/30 02:05
Beñat eta Iban. Eztabaidarako gai interesgarriak ... Ibai Atutxa, 2012/07/12 19:44